Als Panz em alde Düsseldörp - 725 Jahre Düsseldorf

Mundart-Profi Charle-Manes Stein | Foto: Stephan Köhlen

In den vergangenen Jahrzehnten hat sich Düsseldorf sehr verändert. Mundart-Experte Charle-Manes Stein erinnert sich an seine Kindheit – natürlich auf Platt:

"Dä woll beröhmtesde Düsseldörper es secher dä 1797 hee jeborene Dechter Heinrich (alias Harry, Henry odder Drickes) Heine. Däm häddet jo so rechtich dörch de Welt jedriewe. Hä es nit nor en Deutschland zeemlech vill erömjekomme, songern hä hät och en vill angere Länder jelävt – för zom Beispill en England, Italije on Frankreech. On 1827 hät hä zo nem Fräuke för öwer Düsseldorf voller Stolz jesaht: "Jo Madamm, do ben ech jebore". On hä fohr fott: "De Stadt Düsseldorf es sehr schön, on wemmer en dr Fremde an se denkt on zofällich do jebore es, wöhd eenem wonderlech zo Mot. Ech ben do jebore, on et es mech, als mösst ech jlich op Huus anjonn."

Wennste hüttzedach met alde Düsseldörper spröchs, höhste off dä Sproch, dat fröher alles besser wor. Trotzdäm send se all enhellich dr Meenong, dat de Ussach von Heines Drickes em Jronde je-nomme och hütt noch jöldich es. Malk es hee stolz op sinn Vatterstadt. Dat zo Rääsch. Secher hät sech zenger Heines Ziet bes hütt vill jeängert. Do wor sowoll Jodes als och wennijer Jodes dobei. Dat mieschde dovon es - wie emmer - Ansechtssach. Wat däm eene sinn Üel, es däm angere sinn Möschtijall. Dat es normal. De Stadt lävt on entweggelt sech. Wies alles wat lävt. Se hät Deef- on Höheponkte. Äwwer em Jroße on Janze semmer janz jot öwer de Ronde jekomme on hannt ons stets von de Blessore, die ons zojeföcht wohde, erhollt on wiederentweggelt. Enzwesche ben ech och ne alde Düsseldörper. Noch vörem Kreech em ihemolije Thresjehospital op dr Aldestadt jebo-re, dat möchlecherwies deswäje jetz onger Denkmolschotz jestellt wohde es, dann so dörch e halv Dotzend Stadtdeele jetrocke, hann ech en Düsseldörp enzwesche so manches jesünn on erlävt. Dovon hee e paah Sache, die mech us minn Kengerziet besongersch em Kennes jebleewe send.

Do es als Ehschdes mi Zohuus. Do on en ons Nohberschaff wohd Düsseldörpsch jekallt. Beson-gersch minn Jroß selich sproch e herrlech Platt. So ben ech domet als jroßjewohde. Weil et zo die Ziet kinn Jlotzkeste jov, worDüsseldörpschons natörleche Mottersproch. Dann wor do minne Ken-gerjahde. Dä von de Blauköpp op de Heyestroß. Anfangs de Veehzijer mossden och do al-lestramm met "Heil Hetler" jröße. Och de Blare. Em Wenter 1943 wor de Rhing zojefrore. So kunnt ech zosamme met minn Jroß vom Altstadtufer, wo noch de schöne alde Hafekrän stunge, zo Foß öwerm Rhing bes zor Jupp-Jöbbels-Jurendherberch, wie se domals heeß, talpe.

1943 feng de Scholl an met mieh als wies 60 Rabau-ke en de Klass. Do hadden de Liehrer on Liehrerinne vill Möh domet, ons ze verklamüsere, dat mieschde Wöht janz angersch jeschreewe wehde als jesproche. “Frollein“ wor doför e sichnifikant Beispill.Als Ströppkes hannt mer dann och de Loftanjreffe op Düsseldörp huutnoh meterlävt. Anschleeßend sammelden mer Jonges emmer de Bombespledder en. Dann wohd jetuuscht. Wä zom Schloss de mieschdeon jröttsde dovon zosammejekritt hätt, wor Siejer.

Noh'm Zosammebroch hammer bei de Besatzongszaldate de ehschde Näjers en onserem Läwe jesünn. Weil mer von denne off jet Leckeres ze esse jekritt hannt, ben ech denne hütt noch dank-bar. Zengerdem es dat Woht “Näjer“ bei mech posetiv besetzt. Ech benotz “Näjer“ noch emmer on loss mech do ochnit dörch Forderonge nochpollitescheStromlinnijeförmichkeet verbieje. Mer jenge mem Henkelmann zor Scholl. Et jov Schollspeisong – mol Hawerflocke-Rosinge-Zupp - mol Äh-ze‘eendopp. För Maisbrot on alles möchleche angere mosste mer stondelang vör de Läde Schlan-ge stonn. Trotz Läwensmeddelmärkskes mottste schonn mächtich Bezeehonge hann, öm och mol jet von de sojenannte “oT“-Artekele ze kreeje, wies de Sache jenannt wohde, die en de Tante-Emma-Läde onger dr Thek verkooft wohde. Wie off hann ech beem Melchhole verjesse, vörher et Jeld es de Tööt ruszenämme. On wat för Rieseonreiht dohden sech bei mech beem Jedanke op, dat de Läwensmeddelkahde afjeschafft wehde solle. Weil, dann künnden sech jo jäde sovill Zocker on von wä-weeß-wat noch för angere jode Sache koofe wies hä wollt. Odder wies hä Jeld hät. Do-dörch wöhd -noh minn domolije Meenong- de Jleechheetsjrondsatz vehement met Föß jetrode. Wo blifft denn do de Jerechtichkeet?

De mieschde von ons Vätter wore entswäder jefalle odder noch en Jefangeschaff. De Mötter mosste also ahbiede, öm de Famillich on de Rotzije öwer Wasser ze halde. Äwwer mer Kenger hannt emmer fleeßich metjeholfe. Ech hann als de Kercheziedong usjedrare on schwiere Wäschekörv för ons Heeßmangel jepöngelt. Merwore met dr Schollklass op de Äcker on hannt do de Kartoffelkäfer 'afjeplöckt'. Mer hannt op de Felder jestoppelt on Schöpsköttele enjesammelt, weil mer die als Dönger för onsre Schräwerjahde bruchden. Zosamme met deJroß hammer em Wald am Jallberch Bocheckere jesammelt. Dorus hät minne Jroß en sinn Döschlerei Öl jemahle. Op dr Kasteieallee henger de Rennbahn hammer ons em Herws emmer ne Sack leckere Esskasteie besorcht.En de Näht von Friedachowend op Schabbesben ech off em alde Droste-Drockhuus am Mähtes-Luther-Platz jewäse on hann mech dörch Hölpsärbiede bei de Herstellong von de Wo-heend-Usjowe von de Ziedonge jet Täschejeld verdeent. Weil zo die Ziet vill Lütt jet söhkden (Ärbied, Wohnong, Kleedasch, Möbele, fahrbare Ongersätz osw.), stunge die am Schabbesmorje schonn en aller Härjottsfröh do vör de Verlachspohz, öm en Ziedong ze erjattere on so als Ehsch-de en de Anzeejedeel erinkicke ze könne. Nohdeel för mech wor, dat ech op de Heemfaht off en de Lektresche enjeschlope on ehsch an de Endstazjon widder wach jewohde ben.

Trotzdem hammer emmer vill Spaß jehatt on och ne Bärm Streiche jemaht. Dosend ons dolle Denger enjefalle. Schellemännekes mahke, Lähreron Pastuure ärjere on Schwazzfahre met dr Tramwor noch dat Härmlosseste, wat mer ons so hannt enfalle losse. Schönder wor et do schonn, Mölltonne met en decke Kohd an sonnHuusdöre anzebenge, die noh benne opjenge. Dann heftich Alarm schelle on an de Dör bollere. Wat haddenmer ne Spaß, wenn de Lütt drop rusjestörmt ko-me, de Dör met Schmackes opresse on et floch enneprompt ehr Mölltonn ent Huus. Kohz nohm Kreech hammer als Bengels alde Felmrolle on Munezjon us verlossene Kaserne on Kinnos rusje-hollton ons domet eejene Röhker-, Stenk- on Knallbombe jebastelt, öm domet de Lütt ze erschre-cke. Wat woret en Freud för ons, wenn Autos nimmieh ansprange, weilmer denne dreeodderveer Ähpelsen de Uspöff erinjedeut hadden. Kinn Latitsch, kinne Maston kinne Boom wor ons zo hoch, öm do nit ropzeklömme. Em Pillebach hammer Stachelditzkesjefange on Blodwörm enjesammelt. Kinne Salamander on kinn Blendschleech wor zo plöck, för öm se nit enfange ze könne. För kinn Rupp, Spinn, Käfer odder sönstijes Krabbeldierwore mer fies.

Als mer Jonges onsehschde Rädches kridden, wore mer stolz wie Oskar. Die hadden zwor noch kinn Jangschaltonge. Äwwer mer wore jong on fit wie neTornschoh. De Stroßebahne fohre domols noch met zwee Anhänger dörch de Stadt. An de En- on Usstieje dovon wore vöre on henge Hal-testange. Mer senddann so plöck henger de Lektresche herjestrampelt, bes mer ons an die Haltej-reffehenge fesshalde kunnte. Dann hammer onstrecke losse. Hütt jeht dat nimmieh. Moderne Tramshannt kinn sonn halfoffene Zostiechsplattforme, sojenannte Perrongs, mieh. Op die dorft fröher sojah noch jequalmt wehde. Ne eenfache Fahrsching kosteden domols jrodmol ne Jrosche. Zom Affahre bemmelte zoehsch de Schaffner vom zwedde Hänger, wenn alle us- on enjesteeje wore,en Jlock. Dat fonkzjoneehde eso, dat hä doför an en Ling (us Läder) trock, die bowe dörch de janze Ware jeng. Am Engk von de Ling wor de Bemmel. Donoh mahden däSchaffner vom vördere Hänger dat jenau so. Schleeßlech dä vom Drievware. Ehsch op dat Sichnal hen fohr de Konduktör loss.

Ons Wengkvöjel, Splicks, Röhkerbüxe, Mähteslämpches (met ächte Kähze dren),Flitzeböje on Armbröst wore emmer selvs jebastelt. För öm Flitzeböje on Armbröst ze mahke, bruchden mer de Speiche von usjemosterte Räjescherme. De Paraplüstange wore domols noch us volle ronde Dröht jemaht. Die wore flexibel on leeße sech deswäje jot spanne. Mer wossteoch alle Mähtes-leedches uswendich on send zom Jripsche schön brav von Huus zo Huus on von Wohnong zo Wohnong jetrocke, hannt de Lämpches hochjehalde on us vollem Hals jesonge. Off jenoch send ons em Jripschjetömmel de Lämpches en Flamme opjejange. Mer hannt et met Fassong jedrare on ons föret nähste Johr en nüe jebastelt. Von sonn Erfahronge künne de Ströpp hütt met ehre battriebedriewene jekoofte Lämpches, jetz nor noch drööme. Eejenslech schad dröm. Ech weeß nit, off de Bengels jetz emmer noch de ähden Piefkes von de Mähtesmänner met dröjem Laub odder sojet fölle on dann stiekum flötze. Wie off es ons dobei schleiht jewohde. Äwwer mer hanndet öwerlävt.

Zo die Ziet jowet an de Seltersbüdches, wie de Kioske domols heeße, noch Dotzwasser. Dat wor Mineralwasser en Spezjalfläschkes. Die wohden dodörch verschlosse, dat de Kohlesüürde dodren ne Jlasdotz an ne Jummiring, dä sech bowe em Fläschehals befand, dröckden. Herjestellt wohde die Fläsche op de Jerresheemer Jlashött. Wat wor ech froh, mech do en deSchollferijedörch Hölpsärbiede jet Täschejeld verdeene ze künne. Sonn Dotzwasserfläsche künne jetz noch em Stadtmuseom op de Berjer Allee besechticht wehde. Die Büdches verkoofden natörlech och Zaret-te: Collie, Ecksteen N° 5, Juno, Old Joe, Orienta, Overstolz, Salem, Zuban on angere Marke, die hütt schonn längs usjestorwe send. Et jov Zaretteoch en Fönfer- odder Sechserpackonge.Sojahde stöckwiese Eenzelverkoof wor domolsjang on jäwe.

De Zemmere en de Wohnonge wohden fass all och meddels Kohleöwe jeheezt. Deswäje stung op de Mölltonne och noch kee Scheldche drop: “Bedde kinn heeße Äsch enfölle“: Op’m Köcheowe wohd och jekocht. Wenn Bade anstung, mosst dat Wasser doför ehsch em Badewasserkessel met Kohle on/odder Klütte opjeheezt wehde. Dat duerden schonn sinn Ziet. Mer wore dree Pänz zo Huus. Die kome dr Reih noh en de Bütt. Ech dorft als äldste emmer zoehsch erin. Dat Opbewahre von Läwensmeddel wor och nit so enfach wies hütt. Et jov so jot wie kinn Kühlschrank. Doför äwwer Iesschränk. Die fonkzjoneehden eso, dat do Stöcke von decke Iesblöck erinkome. So kunnden de Läwensmeddel en Ziet lang jeköhlt wehden. De Iesblöck brahden dr Iesmann met sinnem Pähsjespann. Em Herws jowet Ähdäppels. Die wohden enjekellert. Dä Vörrat en de Kartoffelkest mosst bes zor nähsden Ähnt halde.

Bei de Äutokes, die domols fohre, wore och noch sonne dobei, die met Holz bedriewe wohde.Dat kom wäjens dem Kreech. Drievstoff (Benzeng on Diesel) wor knapp on razjoneeht.För öm dennoch fahre ze künne, send dann sowoll stenknormale PKWs aller Marken als och Kleentransporter op Holzverjaser ömjeröstet wohde. Dat jeng eso: Die kridden vöre odder henge ne fassjroße ieser-ne Kessel draanjebaut. Do wohdHolz dren jestoppt. Meest Bochescheete. De Kessele wohden dann loftdecht verschlosse. Dann dat Holz dodren erhetzt. So entstung e brennbar Jas. Wie en nem Meiler. Domet hadden die ehr eeje Kraffwerk on jöckden domet eröm. Eene von onsre Noh-bere wor selfständije Hangkwerksmeester. Hä hadden ne eejene Tempo-Dreirad-Ware. Wenn däet owens von de Ärbied zoröckkom, stoppden hä vör de Jarajedor, stiech us on mahden de Pohz op, öm si Äutoken em Stall ze fahre. Dat Stöck bes en de Jarasch eren dorfden mer Steppkes emmer op de Ladefläch metfahre. Ratzfatz wore mer drop. Dat wor e Verjnöje, op dat mer ons schonn de janze Dach drop jefreut hadden. Taxis, von denne et domols mar e paah jov, wore nit so krämfär-wich lackeeht wies hütt, songern se wore schwatt. Se hadden och noch schwatt-weeß-kareehde Siddestriepe rengsöm. En de Stadt dorfden noch schneller als Fuffzich jefahre wehde. Op de Reechsautobahne jowet kinn Richtjeschwendichkeete.

Wemmer als Jonges bei ons Ondönichkeete mol erwescht wohden send on so rechtich Schröpp jekrett hadden, wat ons mieh als eemol passeeht es, hammer dat mannhaft henjenomme on send nit zom Braatsche op Huus jeloope. Et wor en schöne Ziet. Ech möht se nit messe. Onbestredde-ne Höheponkt för ons Blare wore Böötchesfahde. Em Osspark on op dem kleene Deech von de Wenkelsmöhl. Beleevt wore de Wanderonge en de Ömjäwong, die mer et sonndachs emmer met de Famillich jemaht hannt. Zom Aaper Wald on em Weldpark. Vör allem äwwer och öwer de Jer-resheemer Höhe ent Neandertal, zor Stinder- on Wenkelsmöhl. Dat wor jenau so e Verjnöje wie de Fahde met de Fähnbahne von de Rheinbahn för öm de Verwandschaff ze besöhke. Do jowet nä-wer de Linich D noh Duisburch on de K noh Kriefeld och noch de M noh Moers, de O noh Solich on de V noh Vohwenkel.

Weil äwwer hee nit jenoch Platz es, för öm mi janz Läwe opzenoteere, donn ech et bei die paah Erenneronge us minn Kengkheet belosse. Ech schleeß minne Röckbleck on mech de Wöhd von Heines Drickes an: "De Stadt Düsseldorf es sehr schön, on wemmer zofällich do jebore es, wöhd eenem wonderlech zo Mot."Düsseldörp. Zom 725.: E hähzlech Jlöck Op!"

Steins Carle-Manes

Autor:

Lokalkompass Düsseldorf aus Düsseldorf

following

Sie möchten diesem Profil folgen?

Verpassen Sie nicht die neuesten Inhalte von diesem Profil: Melden Sie sich an, um neuen Inhalten von Profilen und Orten in Ihrem persönlichen Feed zu folgen.

8 folgen diesem Profil

2 Kommentare

online discussion

Sie möchten kommentieren?

Sie möchten zur Diskussion beitragen? Melden Sie sich an, um Kommentare zu verfassen.

add_content

Sie möchten selbst beitragen?

Melden Sie sich jetzt kostenlos an, um selbst mit eigenen Inhalten beizutragen.